Τις περισσότερες φορές, αν όχι όλες, όταν αναφερόμαστε στον Επαγγελματικό Προσανατολισμό, στο μυαλό μας έχουμε τον Σχολικό. Η σημασία αυτής της κατηγορίας επαγγελματικού προσανατολισμού είναι, αυτονόητα, πολύ μεγάλη. Υπάρχει όμως και μια άλλη κατηγορία που αποτελεί φυσική προέκταση της προηγουμένης, η οποία δυστυχώς δεν έχει βρει ακόμη την θέση που της αρμόζει στο γενικότερο οικονομικό και κοινωνικό γίγνεσθαι της χωράς μας. Αναφέρομαι στην Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας, δηλαδή στον Επαγγελματικό Προσανατολισμό μετά το πέρας των σπουδών και κατά την διάρκεια της επαγγελματικής πορείας ενός ατόμου.
Δραστηριοποιούμενος στον χώρο των επιχειρήσεων, έχω διαπιστώσει ποσό σημαντική είναι η Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας τόσο κατά την αρχή της επαγγελματικής πορείας ενός ατόμου όσο και στα επόμενα στάδια, ακόμη και στα πιο προχωρημένα. Η κάθε θέση εργασίας σε μια οργάνωση απαιτεί γνώσεις, προσόντα, δεξιότητες και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας. Συνεπώς, αν μια επιχείρηση θέλει να μεγιστοποιήσει την επιτυχία της, η οποία εκφράζεται με την αύξηση των πωλήσεων της, των μεριδίων αγοράς, της παραγωγικότητάς της και εν κατακλείδι των κερδών της, θα πρέπει να έχει εξασφαλίσει, παράλληλα με τις απαραίτητες δομές, διαδικασίες, συστήματα, τεχνογνωσία και τεχνολογικό υπόβαθρο και το κατάλληλο πάντρεμα ανθρώπων και θέσεων εργασίας.
Οι επιχειρήσεις δεν είναι τίποτα άλλο από Άνθρωποι. Αυτοί δημιουργούν και κινούν τις διαδικασίες, τα συστήματα και την τεχνολογία. Αυτοί διακινούν το χρήμα, αυτοί αποφασίζουν, αυτοί κάνουν τα σωστά και λάθος πράγματα. Αυτό το πάντρεμα θέσεων εργασίας και ανθρώπων δεν είναι στατικό και δεν μπορεί να είναι. Εξελίσσεται όσο εξελίσσεται η ίδια η επιχείρηση, είτε αυτή είναι μεγάλη είτε μικρή. Δεν είναι λίγες οι φορές που το έχουμε διαπιστώσει κατά την πορεία της δουλείας μας. Άλλες φορές προκύπτει από εσωτερικές αναδιοργανώσεις και άλλες από την ίδια την πρόοδο της επιχείρησης, η οποία γεννά νέες ανάγκες σε ειδικότητες και θέσεις εργασίας ποικίλου περιεχομένου.
Σε αυτό, ακριβώς, το σημείο είναι που πρέπει να επεμβαίνει η Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας, η οποία, για να είναι επιτυχημένη, προϋποθέτει, αφενός, την συνεργασία Διοίκησης, Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού και Managers (από το επίπεδο του Διευθυντή ως τον επικεφαλής ομάδων) και αφετέρου, την ύπαρξη συγκεκριμένων εργαλείων (όπως αυτά της αξιολόγησης της απόδοσης, της ανάλυσης της προσωπικότητας, του εντοπισμού και της μέτρησης των δεξιοτήτων του προσωπικού κ.λπ.). Στο μέτρο που συνυπάρχουν τα παραπάνω, είναι απολύτως βέβαιο ότι η παραγωγικότητα στο σύνολο των λειτουργιών της επιχείρησης θα αυξάνεται, με αποτέλεσμα τόσο την βελτίωση των κρίσιμων οικονομικών μεγεθών της όσο και την θετική επίδραση στην εθνική οικονομία.
Είναι αυτονόητο ότι, όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ευχαριστημένοι με την δουλειά που κάνουν, όταν αντλούν από αυτήν πληρότητα και επιβεβαίωση, όταν καταλαβαίνουν ότι οι γνώσεις και οι γενικότερες δεξιότητές τους αυξάνονται και βελτιώνονται χάρη στην διαρκή και στοχευμένη επαγγελματική επιμόρφωση, όταν νοιώθουν ότι δεν θα περάσουν την υπόλοιπη επαγγελματική ζωή τους κάνοντας το ίδιο και το ίδιο, αλλά ότι είναι πολύ πιθανό να έρθει κάποια στιγμή, κατά την οποία θα τους προταθεί κάτι διαφορετικό που ενδεχομένως να έχει καλύτερες προοπτικές, όταν – εν κατακλείδι – συνειδητοποιήσουν ότι εξελίσσονται ως επαγγελματίες και ως προσωπικότητες, τότε είναι βέβαιο ότι έχουμε εξασφαλίσει μια από τις βασικότερες παραμέτρους για την Ανάπτυξη της Οικονομίας και την πρόοδο της Κοινωνίας. Την Παραγωγικότητα.
Αυτός είναι, ίσως, ένας πολύ βασικός λόγος που η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του CEDEFOP (Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης) με παλαιότερο ψήφισμα του (2008) παροτρύνει τα κράτη μέλη της να διευκολύνουν την πρόσβαση των πολιτών στον δια βίου επαγγελματικό προσανατολισμό, προκειμένου όλοι, ει δυνατόν, να αναπτύξουν δεξιότητες διαχείρισης της καριέρας τους. Οι δεξιότητες αυτές, που αφορούν από τον σχεδιασμό της καριέρας και την επικοινωνία στον χώρο εργασίας έως και την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης, βοηθούν στην αποτελεσματική προσαρμογή στο εκάστοτε επαγγελματικό πλαίσιο, η δε ανάπτυξη τέτοιων δεξιοτήτων οδηγεί σε πιο συνειδητοποιημένες αποφάσεις για την επαγγελματική σταδιοδρομία.
Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ για τις δεξιότητες των ενηλίκων, οι εργαζόμενοι που διαθέτουν αυτές τις βασικές ικανότητες, έχουν καλύτερες επαγγελματικές προοπτικές, ενσωματώνονται αποτελεσματικότερα στις επιχειρήσεις και είναι πιο παραγωγικοί, ενώ από την άλλη συντελούν στην βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων του χώρου εργασίας τους. Ακούγοντας κάνεις όλα αυτά, είναι αδύνατον να μην αναρωτηθεί τι γίνεται στην περίπτωση της Ελλάδος, όπου η μακροχρόνια ανεργία, όχι μόνο έχει αποκλείσει τα νέα παιδιά από την αγορά εργασίας, αλλά έχει ήδη δημιουργήσει συνθήκες απαξίωσης των πτυχίων και των γνώσεων που έχουν αποκτήσει κατά τις σπουδές τους. Κατά τον ίδιο τρόπο, θ’ αναρωτηθεί κάνεις και για όλους εκείνους τους ανέργους που έχοντας διαγράψει μια συγκεκριμένη πορεία στον επαγγελματικό στίβο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στο πεδίο των γνώσεων, της εξειδίκευσης και των εμπειριών, βρέθηκαν ξαφνικά χωρίς δουλειά, με αποτέλεσμα την σταδιακή επαγγελματική απαξίωσή τους.
Με άλλα λόγια, το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι το εξής: πως όλοι αυτοί οι άνεργοι θα κατορθώσουν να αδράξουν την ευκαιρία για μια επαγγελματική απασχόληση που θα έχει πραγματικές προοπτικές εξέλιξης και θα ικανοποιεί βαθύτερες ανάγκες, πέραν, βεβαίως, αυτής του βιοπορισμού; Έτσι όπως έχουν τα πράγματα σήμερα και με τις λιγοστές ευκαιρίες που προσφέρονται, αυτό δεν μπορεί να καταστεί δυνατό χωρίς βοήθεια και – κυρίως – προγραμματισμό. Έχω την αίσθηση ότι την βοήθεια αυτή μπορεί να προσφέρει σε σημαντικό βαθμό, ο Επαγγελματικός Προσανατολισμός (η Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας), σε συνδυασμό με την Διαρκή Επιμόρφωση. Σήμερα, που απαιτείται μεγάλη ευελιξία και προσαρμοστικότητα από αυτούς που σπούδασαν συγκεκριμένα πράγματα ή εργάζονταν σε συγκεκριμένους τομείς και σήμερα αναζητούν δουλειά, η Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας είναι ίσως η χρησιμότερη βοήθεια στην οποία μπορούν να στέρξουν, για να επαναξιολογήσουν τον εαυτό τους, τα προσόντα τους, τις φιλοδοξίες τους και το ευρύτερο περιβάλλον, με στόχο – κατ’ αρχήν τον επαγγελματικό επαναπροσανατολισμό – και στην συνέχεια την αναζήτηση των σχετικών ευκαιριών στην αγορά εργασίας.
Η γενικότερη αίσθηση μου είναι ότι, για να αναπτυχθεί πραγματικά η χώρα μας και να πλησιάσει, μετά από χρόνια, ένα ικανοποιητικό και βιώσιμο οικονομικό επίπεδο, δεν αρκούν οι επενδύσεις, ακόμη και ένα Εθνικό Σχέδιο Ανασυγκρότησης. Αυτό που, κατά την γνώμη μου, θα απαιτηθεί επίσης και το οποίο θα πρέπει να περάσει, τόσο μέσα από τον εκπαιδευτικό κύκλο (και ειδικότερα τις Τεχνικές Σχολές, τα Πανεπιστήμια και τα Επιμορφωτικά Κέντρα) όσο και μέσα από τις ίδιες τις επιχειρήσεις, είναι ο επαγγελματικός επαναπροσανατολισμος ενός μεγάλου μέρους του ανθρωπίνου δυναμικού της χώρας. Με άλλα λόγια, η επαναξιολόγηση τόσο των ιδίων των ατόμων και των γνώσεων και δεξιοτήτων που θα πρέπει να διαθέτουν, όσο και των εργασιών και ειδικοτήτων που θα απαιτηθούν για να στηρίξουν αυτόν τον ανοδικό οικονομικό κύκλο.
Συμπερασματικά, η τρέχουσα οδυνηρή εμπειρία της παρατεταμένης κρίσης, αλλά και οι προηγούμενες, ευχάριστες, που αποκομίσαμε κατά τα χρονιά της διαρκούς ανάπτυξης και ευμάρειας, καταστούν σαφές αυτό που διεθνώς έχει ήδη συνειδητοποιηθεί και έχει μετουσιωθεί σε πολίτικες και σχέδια δράσης, τόσο σε κρατικό όσο και σε επιχειρηματικό επίπεδο: ότι, δηλαδή, η ανάπτυξη και ο επαγγελματικός προσανατολισμός είναι δυο έννοιες αλληλένδετες και αλληλοτροφοδοτούμενες, οι οποίες συμβιώνουν υπό την ίδια στέγη και αποσκοπούν στο ίδιο πράγμα: την ατομική πρόοδο και την κοινωνική εξέλιξη.
Στάθης Λοΐζος
Αθήνα – Φεβρουάριος 2017